Luterańska królowa odchodzi

Duńska i zagraniczna prasa określiły tę informację noworoczną bombą. Po 52 latach panowania królowa Małgorzata II zdecydowała się abdykować na rzecz swojego syna, księcia Fryderyka. W relacjach prasowych dużo pisano o monarchii, samej monarchini – o jej otwartości, pracy społecznej, zainteresowaniach czy nawet nikotynowym nałogu, ale mało lub zupełnie nic o jej religijnej tożsamości. Tymczasem królowa Małgorzata II jest zaangażowaną i praktykującą luteranką.

Z mocy Konstytucji król lub królowa Danii musi należeć do ewangelicko-luterańskiego Kościoła Ludowego. Kościół ten, do którego należy ok. 70% obywateli, ma status Kościoła państwowego i choć debaty na temat jego statusu toczą się od dawna to jednak temat ten nie wzbudza większych kontrowersji.

Zgodnie z prawem monarcha jest też świeckim zwierzchnikiem Kościoła, a w jego imieniu sprawami administracyjnymi Kościoła zajmuje się odpowiedni minister, nierzadko funkcja łączona z inną funkcją ministerialna w rządzi. Obecnie funkcję tę sprawuje liberalny polityk Morten Dahlin, pełniący jednocześnie urząd ministra rolnictwa i ds. nordyckiej współpracy. Monarcha zatwierdza wybory biskupów, którzy z kolei wybierani są w swoich diecezjach. Kościół Danii nie posiada synodu, a decyzje prawne podejmuje wciąż parlament (Folketing).

Decyzja o abdykacji poruszyła cały naród. Głos zabrali również przedstawiciele Kościoła Ludowego. – Dziękuję Waszej Wysokości za wyjątkową służbę królestwie i Kościołowi – napisał w oświadczeniu biskup diecezji Viborg Henrik Stubkjær, który od krakowskiego Zgromadzenia Ogólnego Światowej Federacji Luterańskiej (IX 2023) jest również prezydentem ŚFL.

Wieczerza Pańska – to jest to!

Jakkolwiek zwierzchnictwo monarchy nad Kościołem Ludowym, rzadziej nazywanym Kościołem Danii, jest sformalizowane to jednak relacje królowej Małgorzaty II z Kościołem luterańskim wykraczają poza suchą tradycję prawną czy zwyczaje. Przy wielu okazjach królowa podkreślała swoje przywiązanie do wiary chrześcijańskiej, w tym do tradycji luterańskiej. W kontekście abdykacji przypomniano choćby wywiad, jakiego w 2016 roku królowa udzieliła kościelnemu dziennikowi Kristeligt Dagblad.

Wyznała, że na nabożeństwa do kościoła uczęszcza regularnie i w prosty sposób wyjaśnić, o co chodzi w luterańskim rozumieniu Wieczerzy Pańskiej: Jeśli nie ma niczego, z czego można byłoby się cieszyć podczas nabożeństwa, to zawsze jest Wieczerza Pańska. To nie jest tylko kawałek chleba i łyk wina. Gdy otrzymujemy chleb i wino można z pewnością powiedzieć ‚Tak, to jest to, to się dzieje’.

„Jeśli nie ma niczego, z czego można byłoby się cieszyć podczas nabożeństwa, to zawsze jest Wieczerza Pańska. To nie jest tylko kawałek chleba i łyk wina. Gdy otrzymujemy chleb i wino można z pewnością powiedzieć ‚Tak, to jest to, to się dzieje’.” królowa Małgorzata II

Luter jest nam bliski

W debatach dotyczących tożsamości kulturowej Danii w kontekście migracji i wyzwań z nią związanych, królowa Małgorzata II w nienachalny, aczkolwiek zdecydowany sposób przypominała o chrześcijańskim dziedzictwie kraju, wskazując na szczególną rolę i wkład luteranizmu. W rozmowie z niemieckim tygodnikiem Der Spiegel zaznaczyła, że Luter i Reformacja miały fundamentalne znaczenie dla Danii. – My, Duńczycy, jesteśmy wciąż luteranami. Dużo mówimy o Lutrze w szkole i czujemy się z nim blisko związani.

Zapytana, czy Dania byłaby innym krajem bez Reformacji, odpowiedziała nieco wymijająco, że trudno to ocenić, wskazując na dokonany już proces historyczny. Przypomniała, że na bardzo wczesnym etapie Reformacji duńscy teolodzy wsłuchiwali się w głosy płynące z Wittenbergi i już w 1536 roku Dania przyjęła nowe porządki kościelne inspirowane luterańską teologią oraz Mały Katechizm czy Wyznanie augsburskie.

– To właśnie ci teolodzy, którzy słuchali Lutrowych tez zakorzenili Reformację w Danii. Jeździli do Wittenbergi i słuchali. To właśnie dlatego Duńczycy, inaczej niż w innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej, stali się luteranami, a nie kalwinistami – powiedziała Małgorzata II niemieckiemu magazynowi, dodając, że fakt, iż monarcha musi być wyznania ewangelicko-luterańskiego nie oznacza, że wykluczeni są obywatele wyznający inną wiarę. – Myślę, że jest zupełnie odwrotne. Fakt, że jestem osobą religijną zbliża mnie do tych, którzy wyznają inną wiarę. Reprezentuję wszystkich ludzi, którzy są obywatel(k)ami Danii – dodała.

O bliskich więziach luterańskiej Reformacji i Danii świadczy również fakt, że jednym z ważniejszych reformatorów Danii był wittenberski proboszcz, a ponadto reformator Pomorza i spowiednik Lutra ks. Johannes Bugenhagen, który przebywał w Danii w latach 1537-1539 na zaproszenie króla Chrystiana III. Bugenhagen urodził się w Wolinie, a swoją działalność reformatorską rozpoczął w Trzebiatowie (woj. zachodniopomorskie).

Antepedia na jubileusz 500-lecie Reformacji

Królowa Małgorzata II znana jest również ze swoich zdolności artystycznych. Podczas przygotowań do jubileuszu 500-lecia Reformacji zgłosiła gotowość do niecodziennego projektu.

Odwiedziła dopiero co odremontowany Kościół Zamkowy, gdzie znajdują się groby Lutra i Melanchtona, dokładnie obejrzała kościół i ołtarz, i po pół roku pracy przekazała lokalnej parafii własnoręczne wyhaftowane antepedia (nakrycia ołtarzowe) z Różą Lutra jako centralnym motywem. Nakrycie ołtarzowe jest czerwone i zgodnie z tradycją używane jest w Święto Zesłania Ducha Świętego oraz w Święto Reformacji.

Po nabożeństwie, podczas którego przekazano antependia, królowa zasadziła w obecności prezydenta Niemiec Joachima Gaucka drzewo w Ogrodzie Reformacyjnym, w którym również znajduje się drzewko zasadzone przez Kościół Ewangelicko-Augsburski w Polsce.

W przywoływanym już dzienniku Kristeligt Dagblad ukazał się komentarz redakcyjny, dotyczący abdykacji i nowego króla, który zostanie proklamowany przez panią premier Mette Fredriksen 14 stycznia 2024 (w Danii monarchowie nie są koronowani, a sama data jest symboliczna, bo 14 stycznia 1972 roku Małgorzata objęła tron). – Nasz przyszły król jest perfekcyjnym protestantem.

Duńska monarchia, uznawana za najstarszą w Europie, cieszy się dużym poparciem społecznym. Poza Danią monarchię zachowały dwa inne nordyckie kraje z luterańską większością – Szwecja i Norwegia.