Spotkanie Lutra z polskim ambasadorem Dantyszkiem

W międzyczasie podejmowano próby pojednania, jednak każda z nich kończyła się fiaskiem. Niezależnie od prezentowanych stanowisk dochodziło do spotkań zwolenników Wittenberskiej Reformacji oraz notabli identyfikujących się z papiestwem. 490 lat temu polski ambasador Jan Dantyszek spotkał się z Lutrem, bo jak twierdził: „Kto w Rzymie nie widział papieża, a w Wittenberdze Lutra, ten niczego nie widział.”

Postać Jana Dantyszka jest niezwykle barwna. Urodził się 1 listopada 1485 roku w Gdańsku w mieszczańskiej rodzinie, której przodkowie wywodzili się z dolnoniemieckiej rodziny von Hofen. Dantyszek to właściwie spolszczone określenie łacińskiego słowa ‘Gdańszczanin’ – Dantyszek podpisywał się jako Ioannes Dantiscus lub de Curiis, co jest dosłownym tłumaczeniem nazwiska von Hofen. Wprawdzie w polskim piśmiennictwie historycznym używa się nazwiska Dantyszek to jednak ‘Gdańszczanin’ nigdy sam się tak nie podpisywał. Wykształcony na Uniwersytecie Gryfijskim, Akademii Krakowskiej, a później także we Włoszech zjeździł całą Europę i kawałek Azji. Jego talenty dostrzegł dwór królewski, gdzie pełnił m.in. funkcję pisarza Jana Łaskiego.

Na polskim dworze zajmował się głównie sprawami krzyżackimi i tak rozpoczęła się jego przygoda dyplomatyczna. Uważany jest za pionierów polskiej dyplomacji – był ambasadorem Polski na cesarskim dworze i reprezentował polskie interesy w sporze z zakonem krzyżackim. W tym celu odwiedził nawet Anglię i zyskał poparcie króla Henryka VIII i jego potężnego kanclerza, kardynała Wosley’a. Kilkakrotnie powracał do Polski, jednak szybko był ponownie wysyłany w misję dyplomatyczną do cesarza Karola V Habsburga. Gdy opuszczał cesarski dwór zatrzymał się w Wittenberdze – wcześniej utrzymywał kontakty z Filipem Melanchtonem, bliskim współpracownikiem Lutra, i poprosił go o zorganizowanie spotkania z Lutrem., do którego doszło w czerwcu 1523 r.

Po spotkaniu z reformatorem Dantyszek sporządził relację Iudicium meum de Luthero, którą przesłał poznańskiemu biskupowi. Opisał swoje wrażenia ze spotkania z Lutrem, skrzętnie odnotowując fizjonomię i ubiór Lutra oraz cięte uwagi reformatora pod adresem papieża i cesarza. Mimo iż do końca życia krytycznie podchodził do Lutra spotkanie wspominał dość pozytywnie: – W dobrych humorach piliśmy wino i piwo. Pod każdym względem Luter wydaje się dobrym kompanem. Dantyszek, który wziął udział w słynnych rozmowach stołowych dostrzegał też pozytywne cechy reformatora. – W świętości swojego życia, o czym na różny sposób u nas opowiadano, nie różni się niczym od innych kapłanów.

Zróżnicowana ocena osobowości Lutra i to w najbardziej gorącym czasie wyznaniowej kontrowersji skłoniła prof. Heinza Schillinga, autora najnowszej i bijącej rekordy popularności biografii Lutra, do stwierdzenia, że relacja z podróży Dantyszka pokazuje również pozytywne aspekty wizerunku Lutra po stronie rzymskiej. Więcej, rzuca też więcej światła na samego reformatora, który w odróżnieniu od radykalnych przedstawicieli wczesnej reformacji, nie stracił poczucia z rzeczywistością i wciąż uchodził za partnera do rozmowy, mimo iż trudno mówić o rozmowie/dialogu według dzisiejszych standardów.

O relacji Dantyszka ze spotkania z Lutrem pisano wiele – głównie w literaturze niemieckojęzycznej, zresztą sam Dantyszek tworzył głównie po niemiecku i łacinie. W polskiej historiografii na to wydarzenie zwrócił w latach 70. XX wieku wybitny polski historyk Andrzej Kempfi związany z prawosławiem, a specjalizujący się w dziejach Polski XVI-wiecznej. Kariera Dantyszka rozwijała się błyskawicznie – zdobył ogromne zaufanie cesarza, był cenionym graczem politycznym na dworach ówczesnej Europy. W marcu 1533 roku Dantyszek przyjął święcenia kapłańskie, pół roku później został konsekrowany na biskupa warmińskiego, później diecezję chełmińską. Wprawdzie – jak podkreślił Andrzej Kempfi w Kwartalniku Historii Nauki i Techniki – Dantyszek jako biskup „z zacietrzewieniem strzegł katolicką prawowierność” i „wydawać antyluterskie edykty”, to jednak utrzymywał przyjacielskie relacje z Melanchtonem, a także rektorem Uniwersytetu w Królewcu, poetą Jerzym Sabinusem, a także z innymi przedstawicielami ewangelickiego życia religijnego, kulturalnego i społecznego. Zmarł 27 października 1548 roku w Lidzbarku Warmińskim, a pochowany został we Fromborku.