Augsburskie Wyznanie Wiary – aktualne?

Z pewnością niejeden luteranin doświadczył sytuacji, gdy zainteresowani Kościołem Ewangelicko-Augsburskim zadawali pytanie o co właściwie chodzi z owym “Augsburski”. Czy odniesienie do bawarskiego miasta oznacza, że jest ono „luterańskim Rzymem”, w którym rezyduje “luterański papież”, a może miejscem, z którym wiąże się jakaś legenda o Lutrze? Jeszcze bardziej zaskakująco brzmią pytania kierowane przez Niemców pochodzących z Bawarii lub samego Augsburga – co wy macie wspólnego z naszym miastem? W zasadzie odpowiedź mogłaby przewrotnie brzmieć “nic i wiele” albo nawet “wszystko i nic”, ale nie uprzedzajmy faktów i zacznijmy od początku.

Jednak właściwie, gdzie jest ów początek. W Augsburgu?

Augsburg jest obok oddalonej o prawie 500 km Wittenbergi najważniejszym miastem luterańskiej Reformacji. To tutaj odbyła się jedna z najważniejszych dysput reformacyjnych, która miała być czystą formalnością – przesłuchaniem krnąbrnego mnicha (w tej roli oczywiście Marcin Luter) przez dumnego księcia Kościoła (kardynała Kajetana), a przyczyniła się do eskalacji konfliktu między Lutrem a papiestwem. Z Augsburgiem wiążą się również legendy związane z Lutrem, jak choćby spektakularna ucieczka reformatora po przesłuchaniu przed kard. Kajetanem, gdy groźba skazania Lutra na śmierć była niezwykle realna. Augustiański mnich zbudzony w nocy zdołał się wymknąć przez ukryte drzwi w murach obronnych miasta lub – jak mówią inne źródła historyczne – przez śluzę, którą wyrzucano z miasta krowie łajno. Jak było naprawdę nie wiemy i nie jest to aż tak istotne, bo przecież nie o Augsburg chodzi, mimo że miasto to jeszcze wiele razy odegrało istotną role w historii Reformacji i współczesnego ruchu ekumenicznego. Tam właśnie w Święto Reformacji – 31 października 1999 roku Kościoły Światowej Federacji Luterańskiej i przedstawiciele Kurii Rzymskiej (Papieska Rada ds. Popierania Jedności Chrześcijan) podpisali Wspólną Deklarację o Usprawiedliwieniu. Przyjrzyjmy się jednak narodzinom Augsburskiego Wyznania Wiary (Confessio Augustana – CA).

W czerwcu 1530 roku Augsburg ponownie stał się arena ważnych wydarzeń, przy których blednie nawet symboliczne przesłuchanie z 1518 roku. Nieco ponad 1/3 wszystkich posiedzeń sejmów Rzeszy odbywała się właśnie tutaj. Habsburgowie upodobali sobie Augsburg szczególnie, gdyż to właśnie tutaj – u potężnych Fuggerów – zaciągali pożyczki na swoje przedsięwzięcia, w tym wojny. Jednym z kluczowych tematów czerwcowego sejmu Rzeszy w Augsburgu było ratowanie jedności Kościoła Zachodniego. Luter wciąż był wyjęty spod prawa i jako heretyk nie mógł uczestniczyć w obradach. Poirytowany, schorowany i bez przerwy produkujący kolejne listy, polemiki i inne pisma “przypatrywał” się wydarzeniom z twierdzy w Coburgu.

Filipowi Melanchtonowi, najbliższemu współpracownikowi Lutra, powierzono zadanie przygotowania dokumentu, który syntetycznie pokaże, iż zwolennicy Reformacji nie wymyślili nowej nauki, a jedynie dążyli do reformy, która pozwoli uzdrowić palące problemy ówczesnego Kościoła. Melanchton nie zaczynał od zera – nad Wyznaniem, które miał przedłożyć cesarzowi Karolowi V Habsburgowi, pracował wraz z innymi teologami, wspierając się innymi dokumentami – Artykułami Torgawskimi, Szwabachskimi i Marburskimi. Niemniej połączenie różnych tendencji i opinii w łonie wciąż krystalizującej się nauki reformacyjnej to bez wątpienia talent i geniusz Melanchtona. Ukończone 11 maja Wyznanie, które nie bez oporów zaakceptował również ks. Marcin Luter, odczytano w języku niemieckim przed cesarzem Karolem V dnia 25 czerwca 1530 roku. Władcy, któremu dedykowany jest tekst, wręczono wersję łacińską, która nieco różni się od wersji niemieckojęzycznej. Obydwa teksty mają równorzędne znaczenie i w warstwie interpretacyjnej (hermeneutycznej) uzupełniają się.

Składająca się z 28 rozdziałów i dwóch głównych części Konfesja Augsburska lub Augsburskie Wyznanie Wiary jest tekstem wielowymiarowym. Powstał on bowiem na potrzeby wydarzenia z jednej strony politycznego, ale też – mówiąc dzisiejszymi kategoriami – ekumenicznego. Ponadto jest to tekst, który – podobnie jak wszystkie inne wyznania chrześcijańskie – formułowany był w trudnych warunkach polemiki, konfrontacji i kontrowersji przy jednoczesnej, fundamentalnej wręcz świadomości, że koniec końców chodzi o Kościół, a konkretnie o Ewangelię Jezusa Chrystusa w Kościele zwiastowaną.

Dość szybko Wyznanie Augsburskie stało się miarą luterańskiej teologii, katalogiem i punktem odniesienia luterańskiej interpretacji Pisma Świętego, co nieraz prowadziło do sporów wewnątrz obozu reformacyjnego. Pytanie o miejsce ksiąg wyznaniowych, wyznań wiary we współczesnym Kościele wciąż pozostaje aktualne, tym bardziej że katalog odpowiedzi jest zróżnicowany. Dla wszystkich ewangelików tradycji luterańskiej Wyznanie Augsburskie pozostaje jednak wprowadzeniem i wyjaśnieniem podstawowych prawd wiary zawartych w Piśmie Świętym. Tak jak Pismo podlega interpretacji, tak i Wyznanie Augsburskie podlega interpretacji, jednak to Pismo Święte i tylko ono pozostaje najwyższą i decydującą normą wiary w życiu i nauczaniu Kościoła. Wyznanie wiary nie może być – jak słusznie przestrzega niemiecki teolog ewangelicki Wilfried Härle – szkłem, poprzez które dopuszcza jedynie określoną perspektywę na objawienie zawarte w Piśmie Świętym, uniemożliwiając inne spojrzenie. Wyznanie nie powinno być i nie jest gorsetem, a raczej drogowskazem i zachętą do samodzielnej refleksji w Kościele i dla Kościoła, a nigdy przeciwko niemu.

Czym więc są wyznania wiary, a w szczególności czym jest Augsburskie Wyznanie Wiary (CA)?

CA jest świadectwem wiary chrześcijan wypowiedzianym w XVI wieku, o którym możemy powiedzieć, że także i dziś jest dla ewangelików żyjących w XXI wieku, i to w różnych kontekstach kulturowych, inspiracją i wyjaśnieniem podstawowych prawd wiary chrześcijańskiej. Wprawdzie CA jest historycznie uwarunkowanym tekstem, to nie oznacza to, iż zatraciło ono na aktualności. Ponadczasowość CA nie przesądza, że tekst ten jest nieomylny czy pozbawiony uchybień, ale że zawiera on wciąż obowiązujące zasady wiary, które nie są produktem prywatnej teologii, a wynikają z refleksji nad Słowem Bożym odczytywanym nie inaczej jak właśnie we wspólnocie Kościoła.

Duński teolog luterański Regin Prenter, opisując właściwość i rolę wyznania (Bekenntnis) w życiu Kościoła, stwierdził, że wyznanie jest radosną odpowiedzią Ludu Bożego, jego ‘tak’ i ‘Amen’ na słowo, które wpierw wypowiedział Bóg. Biblia i wyznanie – przekonywał Prenter – mają się tak do siebie jak Ewangelia i Wyznanie Wiary w nabożeństwie.

Augsburskie Wyznanie Wiary jest elementem łączącym wszystkich ewangelików tradycji luterańskiej, mimo że interpretacje i rozumienie poszczególnych fragmentów dokumentów mogą się różnić. Zamknięty tekst CA nie oznacza zamkniętej perspektywy ani zakończenia dialogu – zarówno okoliczności powstania CA, jego głęboki kontekst ekumeniczny (wczoraj i dziś), sprawiają, że jest to tekst zorientowany na dialog, nawet jeśli powłoka niektórych sformułowań wydaje się nam dziś zbyt równa czy zbyt chropowata.

W 1540 roku w ferworze intensywnych działań kontrreformacyjnych powstała pokrewna wersja CA, jednak dość szybko wśród Kościołów ewangelickich, podkreślających swoje przywiązanie do XVI-wiecznej Reformacji, nastąpiło porozumienie, że wersją miarodajną są teksty z 1530 roku.

CA jako jedna z niewielu – jeśli nie jedyna – księga wyznaniowa zachodniego chrześcijaństwa doczekała się „muzycznej dedykacji”. Wybitny niemiecki kompozytor Felix Mendelssohn Bartholdy skomponował w 1830 roku – na 300. rocznicę CA – 5. Symfonię, w której często pojawia się motyw Lutrowego chorału „Warownym grodem”.

Trzynaście lat po jubileuszu 500-lecia Reformacji obchodzony będzie inny ważny jubileusz 500-lecia Augsburskiego Wyznania Wiary. Dla Kościołów Ewangelickich Augsburskiego Wyznania, w tym i dla Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce, będzie on kolejnym istotnym momentem w refleksji nad swoim powołaniem i misją.

>> Augsburskie Wyznanie Wiary (Konfesja Augsburska) online

Liturgiczne wspomnienie Wyznania Augsburskiego

Hasło dnia: Przed królami mówić będę o świadectwach Twoich i nie będę się wstydził (Ps 119,46)

Psalm dnia: Ps 46

Teksty liturgiczne i kazalne: Ne 7,72b; 8,1-2.5-6.9-12; 1 Tm 6,11-16; Mt 10,26-33

Pieśni dnia: 630, 259 i 265