Z badań socjologicznych przeprowadzonych w 2023 roku w Polsce wynika, że aż połowa Polaków wierzy w istnienie aniołów. Co ciekawe, w krajach bardziej zsekularyzowanych niż Polska wiara w anioły bywa nawet częstsza niż wiara w Boga.
O aniołach napisano i powiedziano bardzo wiele – zarówno w literaturze, jak i muzyce. Jan Sebastian Bach poświęcił im aż trzy kantaty. Anioły pojawiają się też w sztuce sakralnej: można je dostrzec w formie płaskorzeźby na ołtarzach ewangelickich kościołów w Polsce (np. w kościele św. Mateusza w Łodzi) czy na obrazach ołtarzowych (kościół Świętej Trójcy w Węgrowie i w Warszawie).
Współcześnie stały się nieodłączną częścią popkultury i trudno zliczyć, w ilu filmach odgrywają kluczową rolę.
Anioły w Biblii i liturgii ewangelickiej
Aniołowie – czyli posłańcy – występują w Biblii stosunkowo często. Pełnią różne funkcje: przekazują wolę Bożą, pocieszają, chronią, a także walczą. Pojawiają się już w Starym Testamencie, a badania religioznawcze pokazują, że wiara w ich istnienie jest starsza niż najstarsze księgi biblijne i obecna w wielu religiach starożytnego Bliskiego Wschodu.
Nazwa dzisiejszego święta odwołuje się w pierwszej kolejności do archanioła Michała. W tradycji chrześcijańskiej uchodzi on za jednego z siedmiu archaniołów (w judaizmie występuje ich dziesięciu). Jego imię oznacza „Któż jak Bóg?”. Michał stoi na czele zastępów anielskich i według Apokalipsy Jana walczy z szatanem i aniołami, które opowiedziały się po stronie zła. Anioły pojawiają się przy kluczowych wydarzeniach historii zbawienia – to anioł Gabriel zwiastuje Marii Pannie, że zostaie przepełniona łaską i urodzi Syna. Matka Pana odpowiada słynnym hymnem Magnificat.
Postaci aniołów i ich słowa obecne są także w liturgii ewangelickiej. Archanioł Michał i aniołowie mają swój osobny introit (nr 90), a tematyce anielskiej poświęcone są dwie pieśni w Śpiewniku Ewangelickim – nr 245 i 246. Motyw aniołów pojawia się także w wielu innych pieśniach.
Już w liturgii wstępnej słyszymy „Chwała Bogu na wysokościach” – słowa anielskiego hymnu z Ewangelii Łukasza (Łk 2). Szczególnie istotne miejsce zajmuje trzykrotne „Święty” w liturgii komunijnej (Iz 6,3), śpiewane przez serafów, zaliczanych do istot anielskich. Śpiew ten poprzedzają słowa prefacji, gdy duchowny mówi: „…wraz z aniołami i archaniołami śpiewamy na cześć Twoją pieśń chwały.”
Mimo ich obecności w Biblii i liturgii, w duchowości ewangelickiej anioły nie są tak mocno eksponowane jak w tradycji rzymskokatolickiej czy prawosławnej. Powód jest jasny: chciano uniknąć ryzyka, że istoty duchowe mogłyby – podobnie jak święci – zaciemnić prawdę o jedynym Pośredniku, którym jest Jezus Chrystus.
Na pamiątkę aniołów obchodzimy nie tylko samo święto, ale także spotykamy także kościoły nazwane ich imieniem. Przykładem jest kościół św. Michała Archanioła w Gierałcicach na Opolszczyźnie z 1694 roku.
Do postaci archanioła Michała odwołuje się Bractwo św. Michała, wspólnota modlitewno-liturgiczna, założona 29 września 1931 roku w Marburgu, której charyzmatem jest dbałość o tradycyjną duchowość liturgiczną. Początkowo, Bractwo miało jedynie luterański charakter, ale dziś wspólnota zrzesza chrześcijan z różnych wyznań.
Luter i anioły
O aniołach mówił również ks. Marcin Luter – zarówno w kazaniach, jak i w komentarzach biblijnych. Podkreślał, że aniołowie nie działają samodzielnie ani według własnej woli, lecz wypełniają Boże polecenia i są podporządkowani Chrystusowi:
„Powinniśmy cieszyć się, że anioły istnieją, ale nadzieję pokładać wyłącznie w Chrystusie, Panu Aniołów” – ks. dr Marcin Luter.
Bez względu na to, jak wyobrażamy sobie aniołów – czy jesteśmy wobec nich sceptyczni, czy traktujemy ich obecność jako coś oczywistego – przesłanie Dnia Archanioła Michała i wszystkich Aniołów pozostaje niezmienne: Bóg na różne sposoby ma nas w swojej opiece. Możemy modlić się, aby Pan posyłał swoje anioły także do nas – tak jak posłał nam samego siebie w Chrystusie.
Jako ewangeliccy chrześcijanie możemy być wdzięczni za aniołów – tych wielkich i małych – oraz za wszystko, co otrzymaliśmy i co jeszcze otrzymamy. A także prosić Boga o cierpliwość i zrozumienie, że nie zawsze możemy mieć wszystkiego od razu.
Tradycyjnie, w niedzielę po św. Michale obchodzone jest w Kościołach ewangelickich Dziękczynne Święto Żniw.